12 sposobów na unikanie raka

W związku z IV edycją Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, zapraszamy do zapoznania się z broszurą „12 sposobów na zdrowie”,  w której zawarte zostało 12 cennych porad dotyczących działań, jakie może podjąć każdy z nas, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór. Tekst został przygotowany przez zespół Zakładu Epidemiologii Centrum Onkologii-Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie w oparciu o zalecenia Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem.  

Zalecenie 1: Nie pal!

Nie używaj tytoniu w żadnej postaci.

Palenie tytoniu jest przyczyną wielu chorób oraz przedwczesnej śmierci. Najbardziej niebezpieczną formą używania tytoniu jest palenie papierosów. Połowa palaczy tytoniu umrze przedwcześnie (tj. przed 70 rokiem życia) z powodu chorób spowodowanych paleniem.

Czy palenie tytoniu powoduje raka?

Tak, palenie tytoniu jest główną przyczyną zachorowań na nowotwory. Jest wiele różnych nowotworów, na które narażeni są palacze tytoniu, wśród których najczęstszy to rak płuca. Palenie tytoniu odpowiada za 82% wszystkich przypadków raka płuca i zwiększa u palaczy ponad dwudziestokrotnie ryzyko zachorowania na tę chorobę. Paląc papierosy znacząco zwiększamy również ryzyko zachorowania na raka gardła, krtani, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego, wątroby, nerki, szyjki macicy oraz na białaczkę.

Czy osoba paląca papierosy może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka?

Tak, ale jedynie poprzez zaprzestanie palenia. Dzięki temu można znacząco obniżyć ryzyko zachorowania na 15 różnych nowotworów.

NIGDY NIE JEST ZA PÓŹNO NA RZUCENIE PALENIA
Badania dowodzą, że zaprzestanie palenia w każdym wieku przynosi korzyści zdrowotne. Jeśli to nastąpi przed 40 rokiem życia, ryzyko chorób spowodowanych paleniem tytoniu zmniejsza się o około 90%. Całkowite rzucenie palenia nawet w wieku 50 czy 60 lat może wydłużyć życie odpowiednio o 6 i 3 lata.

POSZUKAJ PROFESJONALNEJ POMOCY

Zgłoś się do lekarza, psychologa bądź zadzwoń do prowadzonej przez Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie, Ogólnopolskiej Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym:

TEL. 801 108 108, TEL. 22 211 80 15 od poniedziałku do piątku w godzinach 11.00–19.00.

Uzyskasz tam wsparcie oraz informację o najbliższej placówce realizującej program leczenia dla palaczy.

---

Zalecenie 2: Stwórz w domu środowisko wolne od dymu tytoniowego!

Wspieraj politykę miejsca pracy wolnego od tytoniu.

Wdychanie dymu tytoniowego, który jest mieszaniną kilku tysięcy toksycznych substancji, powoduje wiele śmiertelnych chorób. Powoduje też wcześniejszą śmierć. U osób palących dodatkowe narażenie na dym tytoniowy tzw. z drugiej ręki jeszcze bardziej zwiększa ryzyko zachorowania na raka. Według badań ponad 14 milionów Polaków jest narażonych na bierne wdychanie dymu tytoniowego w domu, a ponad 4 miliony w miejscu pracy (pomimo zakazu palenia).

Co to jest wymuszone bierne palenie?

Bierne palenie to wdychanie dymu tytoniowego tzw. z drugiej ręki, czyli dymu z papierosa palonego przez inną osobę i wydychanego przez nią dymu. Może to być również dym z tlącego się papierosa.

Czy bierne palenie jest szkodliwe?

Tak. Dym tytoniowy zawiera kilka tysięcy związków chemicznych, z których kilkadziesiąt jest rakotwórczych. Jeśli jest wdychany do płuc z papierosa bądź z powietrza, zwiększa wielokrotnie ryzyko zachorowania na nowotwory. Jest też przyczyną występowania wielu innych chorób, takich jak choroby układu krążenia (zawały, udary, choroba wieńcowa serca) i choroby układu oddechowego (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc). Bierne palenie jest również przyczyną zaostrzenia chorób już istniejących, takich jak na przykład astma. Narażenie dziecka na bierne palenie zarówno w okresie życia płodowego, jak i okresie dzieciństwa, ma wiele poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Czy istnieje prawo chroniące przed biernym paleniem?

Tak. W 2010 r. w Polsce została wprowadzona nowelizacja Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu oraz wyrobów tytoniowych. Zapisy, które tam wprowadzono, zakazują palenia w miejscach publicznych oraz w zakładach pracy. Jednak do nas samych należy wprowadzenie tych zasad w domu czy w naszym samochodzie.

CO TO ZNACZY DOM WOLNY OD DYMU TYTONIOWEGO?

To miejsce, w którym nikt w żadnych okolicznościach nie może palić tytoniu. Dotyczy to również balkonu, palenia w oknie czy wychodzenia przed drzwi wyjściowe.

---

Zalecenie 3: Utrzymuj prawidłową masę ciała

Utrzymanie prawidłowej masy ciała pozwala w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko zachorowania na raka. Jest to drugi po paleniu tytoniu najważniejszy czynnik ryzyka nowotworów.

Przy zachowaniu prawidłowej masy ciała – poza ryzykiem raka – maleje także ryzyko wystąpienia innych powikłań zdrowotnych powodowanych przez nadmiar tłuszczu zmagazynowanego w organizmie, na przykład chorób serca czy cukrzycy. Badania naukowe dowodzą, że ryzyko rozwoju raka rośnie proporcjonalnie wraz ze wzrostem ilości tłuszczu w organizmie.

Co łączy masę ciała i nowotwory złośliwe?

Łączenie nadmiernej masy ciała i nowotworów wynika ze związku niektórych nowotworów z poziomem hormonów w organizmie (np. estrogenu), które dodatkowo uwalniane są z komórek tkanki tłuszczowej i mogą przyspieszać lub wręcz inicjować rozwój nowotworu. Nadmiar tłuszczu w organizmie powoduje także większą oporność na insulinę oraz przyspiesza procesy zapalne w organizmie, co może prowadzić do zmiany poziomu wielu czynników regulujących prawidłowe funkcjonowanie komórek i w konsekwencji inicjować rozwój nowotworów.

Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko rozwoju takich nowotworów, jak gruczolakorak przełyku, rak jelita grubego i odbytnicy, nerki, trzustki, błony śluzowej macicy oraz rak piersi (u kobiet po menopauzie). Z badań naukowych wynika, że w przypadku raka jelita grubego i odbytnicy, ryzyko zachorowania wzrasta o 15% u osób z nadwagą i o 32% u osób otyłych w porównaniu do osób o prawidłowej masie ciała. Pamiętaj, że ograniczenie nadmiernej masy ciała i powrót do prawidłowej wagi zmniejsza ryzyko zachorowania nie tylko na nowotwory, ale pozwala także obniżyć ryzyko rozwoju innych chorób, takich jak choroby układu krążenia i cukrzyca.

Co zrobić, aby utrzymywać prawidłową masę ciała?

• →  WYBIERAJ PRODUKTY SPOŻYWCZE, KTÓRE ZAWIERAJĄ NIEWIELE KALORII W 100 GRAMACH.
  Mogą to być warzywa i owoce, które zawierają dużo wody i błonnika pokarmowego.
• →  ZWRACAJ UWAGĘ NA WIELKOŚĆ PORCJI.
  Jedz tylko wtedy, gdy odczuwasz głód, i kończ posiłek, zanim poczujesz się w pełni najedzony.
  Spożywając pokarmy wysokokaloryczne, wybieraj mniejsze porcje, aby uniknąć zbyt dużej ilości kalorii.
• →  BĄDŹ AKTYWNY W CZASIE WYPOCZYNKU I OGRANICZAJ CZAS SPĘDZANY NA SIEDZĄCO.
  Uprawianie aktywności fizycznej pomaga spalać zapasowy tłuszcz, zbędny w organizmie.
• →  KONTROLUJ MASĘ CIAŁA. REGULARNIE SPRAWDZAJ, ILE WAŻYSZ.

Oto przykładowa kalkulacja BMI dla osoby, która waży 80 kg i ma 183 cm wzrostu:

BMI = 80 kg / (1,83 m x 1,83 m) = 80 kg / 3,3489 m2 = 23,9 kg / m2.

Osoba ta ma prawidłową masę ciała. Ponieważ ryzyko zachorowania na raka wzrasta wraz ze zwiększaniem się ilości tkanki tłuszczowej, warto starać się, aby wartość BMI była możliwie najniższa w granicach prawidłowej masy ciała.

UWAGA:

BMI nie jest odpowiednim wskaźnikiem do oceny masy ciała dla osób o rozbudowanych mięśniach (np. sportowców), osób po 65 roku życia, kobiet w ciąży i dzieci.

---

Zalecenie 4: Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu

Ogranicz czas spędzany na siedząco.

Aktywność fizyczna zapobiega nadmiernej masie ciała, tym samym obniżając ryzyko chorób związanych z nadwagą lub otyłością, takich jak cukrzyca typu 2 i choroby kardiologiczne. Regularne ćwiczenia chronią przed rakiem jelita grubego, piersi i błony śluzowej macicy. Dodatkowo według niektórych badań bycie aktywnym może chronić nas także przed rakiem płuca, wątroby, jajnika, prostaty, nerki i żołądka.

Jak ćwiczyć, aby chronić się przed rakiem?

Korzyści dla zdrowia są największe, gdy stosujemy różnorodne formy treningu. Przyjęło się wyróżniać poniższe dwa rodzaje aktywności fizycznej i warto w planie ćwiczeń uwzględnić każdy z nich:

→ AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA O ŚREDNIEJ INTENSYWNOŚCI – JEST TO KAŻDY TYP ĆWICZEŃ, KTÓRY POWODUJE, ŻE TĘTNO I ODDECH PRZYSPIESZA. MOŻE TO BYĆ TANIEC, SZYBKI MARSZ, PŁYWANIE W WOLNYM TEMPIE, TRENING SIŁOWY;

→ AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA O DUŻEJ INTENSYWNOŚCI – JEST TO TYP AKTYWNOŚCI, PRZY KTÓREJ TEMPERATURA CIAŁA PODNOSI SIĘ, TĘTNO PRZYSPIESZA, A ĆWICZĄCY ZACZYNA SIĘ POCIĆ. MOŻE TO BYĆ AEROBIK, GRA W TENISA, BIEG LUB INTENSYWNY TRENING NA SIŁOWNI.

Gdy zdecydujemy się na aktywne formy wypoczynku, najlepiej jest zacząć od mniej wymagających ćwiczeń i stopniowo, powoli zwiększać ich intensywność, starając się z czasem dodawać coraz trudniejsze. Minimum aktywności fizycznej to 30 minut każdego dnia, którą można podzielić na trzy sesje po 10 minut lub dwie sesje po 15 minut.

Optymalnie powinniśmy poświęcać każdego dnia 60 minut na ruch o średniej lub 30 minut o wysokiej intensywności.

Dodatkowo warto pamiętać, że im mniej czasu spędzamy w pozycji siedzącej, tym lepiej dla naszego zdrowia. Dlatego, jeśli na przykład spędzamy dużo czasu przed komputerem, warto jest wstać i poruszać się przynajmniej przez kilka minut raz na godzinę.

Czy siedzący tryb życia zwiększa ryzyko nowotworu?

Tak. Wyniki badań naukowych wskazują, że ryzyko zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej macicy rośnie, gdy więcej czasu wolnego spędzamy w pozycji siedzącej. U mężczyzn siedzenie przez więcej niż 9 godzin dziennie może podnieść ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 61%. Kobiety prowadzące siedzący tryb życia muszą liczyć się z większym ryzykiem zachorowania na raka jajnika lub piersi, a mężczyźni – gruczołu krokowego.

PRZED JAKIMI NOWOTWORAMI MOŻEMY SIĘ UCHRONIĆ ĆWICZĄC?

RAK JELITA GRUBEGO

Według międzynarodowej agencji badań nad rakiem (IARC) siedzący tryb życia zwiększa ryzyko zachorowania na ten nowotwór. natomiast u osób regularnie ćwiczących ryzyko zachorowania na raka jelita grubego jest mniejsze o ok. 25% w porównaniu do osób mało aktywnych.

RAK PIERSI

Dowolne ćwiczenia wykonywane przez 90 minut dziennie (w porównaniu do 30 minut dziennie) mogą obniżać ryzyko zachorowania na raka piersi po menopauzie nawet o ok. 25%.

RAK BŁONY ŚLUZOWEJ MACICY

Ryzyko wystąpienia tego nowotworu u osób bardzo aktywnych jest o 20% niższe niż u tych, które mniej intensywnie ćwiczą.

---

Zalecenie 5: Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia

Jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców, ogranicz spożycie wysokokalorycznych produktów spożywczych (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu) i unikaj napojów słodzonych, unikaj przetworzonego mięsa; ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą ilością soli.

Produkty i potrawy, które wybieramy i spożywamy każdego dnia mogą mieć wpływ na nasze ryzyko zachorowania na raka nie tylko pośrednio, wpływając na naszą masę ciała, ale bezpośrednio poprzez składniki zawarte w pożywieniu. Badania naukowe wykazały, że osoby, których dieta bogata jest w owoce i warzywa oraz w produkty pełnoziarniste, a jednocześnie znajdują się w niej jedynie niewielkie ilości czerwonego czy przetworzonego mięsa i soli, mają niższe ryzyko zachorowania na raka. Ponadto prawidłowa dieta pomaga wydłużyć życie osób po diagnozie nowotworowej (raka piersi i raka jelita grubego).

Zależności pomiędzy odżywianiem
a ryzykiem raka są bardzo złożone. Każdego dnia spożywamy tysiące składników spożywczych, które mogą wpływać na powstawanie procesu nowotworowego, zatem nie jest możliwe przypisanie szczególnych właściwości jakiemuś pojedynczemu produktowi lub składnikowi. Na ryzyko zachorowania na raka ma wpływ kombinacja spożywanych pokarmów, ich ilość, ale również na przykład pora dnia, o której siadamy do posiłku.

Co to znaczy „jedz zdrowo”?

Prawidłowy sposób odżywiania to taki, w którym znajduje się odpowiednia ilość właściwie zbilansowanych produktów dostarczających wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mikroelementów, których organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania. Co to oznacza w praktyce? Jedz głównie produkty pochodzenia roślinnego – warzywa i owoce co najmniej kilka razy dziennie, produkty jak najmniej przetworzone, bogate w białko rośliny strączkowe, takie jak fasola, groch, ciecierzyca, soczewica. Wybieraj pieczywo i makarony pełnoziarniste. Pamiętaj, że orzechy i nasiona, np. słonecznika czy dyni, są doskonałym uzupełnieniem właściwie skomponowanej diety i jednocześnie dostarczają tzw. dobrych tłuszczów i wielu mikroelementów. Unikaj słodzonych napojów, produktów wysokoprzetworzonych, tj. gotowych zup i sosów, produktów w proszku, potraw typu fast food, ograniczaj wysokokaloryczne przekąski pełne cukru lub soli. Jeśli jesz mięso, wybieraj chude oraz jak najmniej przetworzone. Nie zapominaj o jedzeniu ryb.

Czytaj skład produktów, które kupujesz; unikaj tych które zawierają dużo konserwantów (oznaczonych najczęściej literą E), polepszaczy smaku, sztucznych barwników i aromatów. Im więcej tych składników na liście, tym większe prawdopodobieństwo, że jest to produkt wysokoprzetworzony. Jeśli cukier lub sól występują na jednej z pierwszych pozycji na liście składników, oznacza to że ich zawartość w produkcie jest wysoka. Warto ograniczać spożycie takich produktów.

W jaki sposób warzywa chronią przed rakiem?

Warzywa i owoce, oprócz potrzebnych naszemu ciału witamin i mikroelementów, zawierają antyoksydanty, czyli przeciwutleniacze. Substancje te zwalczają wolne rodniki, które mogą uszkadzać komórki i rozpoczynać proces powstawania nowotworu.

Dlaczego zamiast napojów słodzonych lepiej wybrać wodę?

Dieta bogata w cukier może promować proces nowotworowy, np. poprzez zwiększanie produkcji insuliny. Badania naukowe dowodzą, że spożywanie słodzonych napojów może zwiększać ryzyko zachorowania na raka trzustki.

Mięso czerwone, czyli jakie?

Mięso czerwone to mięso zwierząt hodowlanych, innych niż drób, zatem wołowina, wieprzowina, baranina etc. Badania naukowe wykazały, że spożywanie zbyt dużych ilości czerwo- nego mięsa może zwiększać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Zaleca się, aby spożywać nie więcej niż 500 g czerwonego mięsa tygodniowo. Trzeba również pamiętać, że nie służą nam przetworzone produkty mięsne, czyli takie, które powstają w procesie wędzenia, suszenia czy zastosowania środków konserwujących (np. kiełbasa, szynka, bekon, salami i inne).

---

Zalecenie 6: Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie

Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom.

Picie alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, wątroby, jelita grubego i piersi. Picie każdej, nawet niewielkiej ilości alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka. Im więcej spożywa się alkoholu, tym większe ryzyko to ze sobą niesie, dlatego więc zalecane jest ograniczenie spożywania alkoholu, a najlepiej zachowanie abstynencji.

Czy alkohol powoduje również inne choroby?

Tak. Picie alkoholu jest przyczyną wielu innych chorób, takich jak marskość wątroby czy zapalenie trzustki, ale może także niszczyć prawie każdy inny organ i układ w organizmie. Zaleca się ograniczenie spożywanego alkoholu do 1 porcji dziennie w wypadku kobiet i dwóch porcji dziennie w wypadku mężczyzn.

Spożywanie alkoholu w nadmiernej ilości może prowadzić również do udaru mózgu, zawału serca, zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy utrata pamięci, oraz zaburzeń zachowania, np. agresji, ale także wywołuje białaczkę u dzieci matek, które w ciąży piły alkohol.

Czy każdy alkohol jest szkodliwy?

Tak, alkohol w każdej postaci jest szkodliwy i nie ma znaczenia, czy jest to alkohol wysokoprocentowy, piwo, czy wino. Każdy z tych napojów zawiera alkohol, a więc substancję rakotwórczą. W różnych napojach zawarta jest inna ilość alkoholu, należy więc zwracać uwagę na jego zawartość, na przykład niektóre piwa zawierają więcej alkoholu niż inne. Codzienne picie może prowadzić do nagłych, poważnych zachorowań i chorób przewlekłych. Pod względem ryzyka zachorowania na raka okazjonalne upijanie się (5–6 porcji dla mężczyzn, 4–5 dla kobiet) może być nawet bardziej niebezpieczne niż codzienna umiarkowana dawka alkoholu.

CO TO JEST STANDARDOWA PORCJA?

Standardowa porcja to 10–12 gramów czystego alkoholu. Właśnie tyle alkoholu zawiera:

→ → → → →
100–120 ML CZERWONEGO WINA
60–80 ML LIKIERU
150–180 ML SZAMPANA
280–330 ML PIWA
30–40 ML WÓDKI

Czy zaprzestanie picia alkoholu chroni przed nowotworami?

Tak. Dzięki zachowaniu abstynencji lub znaczącemu zmniejszeniu ilości wypijanego alkoholu można zredukować po kilku latach ryzyko zachorowania na raka, jednak w zależności od czasu trwania narażenia w przeszłości, ryzyko to może nie zostać wyeliminowane. Ponadto należy pamiętać, że abstynencja zmniejsza ryzyko również innych chorób powodowanych przez alkohol.

---

Zalecenie 7: Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (dotyczy to szczególnie dzieci)

Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej, nie korzystaj z solarium.

Promieniowanie ultrafioletowe (w skrócie UV) może pochodzić zarówno ze źródeł naturalnych, jak i sztucznych. Do pierwszej grupy zaliczamy słońce, do drugiej urządzenia opalające (łóżka opalające popularnie nazywane solariami, przenośne lampy UV itp.). Niestety, nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe wiąże się z poważnymi i licznymi konsekwencjami zdrowotnymi, takimi jak rak skóry, choroby oczu (np. zapalenie spojówek, zaćma) czy osłabienie układu odpornościowego.

W WYPADKU PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO WAŻNE JEST, ABY STOSOWAĆ SIĘ DO NASTĘPUJĄCYCH ZASAD:

• JEŚLI TO MOŻLIWE, OGRANICZAJ PRZEBYWANIE NA OTWARTEJ PRZESTRZENI W GODZINACH 10–16;
• CHROŃ SIĘ W CIENIU. JEŚLI MUSISZ PRZEBYWAĆ NA ZEWNĄTRZ W GODZINACH NAJWIĘKSZEJ AKTYWNOŚCI SŁOŃCA, STOSUJ SIĘ DO ZASADY „OBSERWUJ SWÓJ CIEŃ”, JEŚLI CIEŃ JEST KRÓTKI, SZUKAJ SCHRONIENIA PRZED PROMIENIAMI SŁONECZNYMI;
• UŻYWAJ OKULARÓW PRZECIWSŁONECZNYCH I ODZIEŻY CHRONIĄCEJ PRZED UV, NP. Z GĘSTO TKANYCH LUŹNYCH UBRAŃ, KAPELUSZY Z DUŻYM RONDEM;
• STOSUJ KREMY Z FILTREM UV, NAKŁADAJ JE NA SKÓRĘ CO DWIE GODZINY, A TAKŻE PO PRACY, PŁYWANIU I ĆWICZENIACH NA ZEWNĄTRZ;
• NIE KORZYSTAJ Z SOLARIUM I NIE POZWÓL SWOJEMU DZIECKU NA KORZYSTANIE Z SOLARIUM.
• W WIELU KRAJACH EUROPEJSKICH OBOWIĄZUJE ZAKAZ KORZYSTANIA Z SOLARIÓW PRZEZ OSOBY NIEPEŁNOLETNIE.

Dlaczego nadmierna ekspozycja na UV jest aż tak niebezpieczna?

Częste narażenie organizmu na działanie promieniowania UV, bez względu na źródło jego pochodzenia, zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwory skóry, wśród nich na najbardziej agresywną ich postać – czerniaka.

---

Zalecenie 8: Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy

Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Zdarza się, że w środowisku pracy jesteśmy narażeni na działanie substancji rakotwórczych. Choroba nowotworowa może rozwinąć się w okresie od kilku do nawet kilkudziesięciu lat od momentu pierwszego kontaktu z czynnikiem rakotwórczym. Dlatego bardzo istotną kwestią jest przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisów BHP), chroniących nas przed działaniem groźnych dla zdrowia substancji.

Jakie nowotwory mogą być związane z narażeniem w pracy?

Brak ochrony przed szkodliwymi substancjami chemicznymi obecnymi w miejscu pracy może przyczyniać się do wystąpienia wielu rodzajów nowotworów. Narażenie na takie pierwiastki, jak chrom, nikiel czy arsen, zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuca. Podobne działanie wykazuje azbest. U osób, które miały styczność z produktami ropopochodnymi i arsenem może rozwinąć się nowotwór skóry. Z kolei chlorek winylu wykazuje działanie rakotwórcze względem wątroby, benzen natomiast może przyczyniać się do zachorowania na białaczkę. Należy podkreślić, że ryzyko rozwinięcia się choroby nowotworowej znacząco wzrasta u osób palących papierosy (np. zachorowanie na raka płuca jest dużo bardziej prawdopodobne u osób narażonych na działanie azbestu i jednocześnie palących tytoń).

Czy istnieje bezpieczny okres narażenia na substancje szkodliwe?

Nie. Nie ma bezpiecznego okresu narażenia na substancje rakotwórcze. W wypadku narażenia na ich działanie należy podejmować kroki ograniczające ich kontakt z organizmem w możliwie największym stopniu. Niestety, w niektórych sytuacjach stuprocentowa ochrona nie jest możliwa, np. przy zanieczyszczeniu powietrza trudno jest wyeliminować z jego składu wszystkie szkodliwe związki. W takich sytuacjach zwróć szczególną uwagę na ograniczenie narażenia na inne czynniki rakotwórcze, takie jak palenie tytoniu, alkohol czy promieniowanie ultrafioletowe.

W jaki sposób mogę chronić siebie i rodzinę?

W pracy spędzamy większą część naszego dnia, dlatego warto jest uczynić to miejsce środowiskiem jak najbardziej przyjaznym dla naszego zdrowia. Promuj w pracy zdrowy styl życia – aktywność fizyczną, zdrową dietę oraz rezygnację z używek.

---

Zalecenie 9: Dowiedz się, czy w domu jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu

Podejmij działania na rzecz zmniejszenia jego poziomu.

Radon to radioaktywny gaz szlachetny występujący w skorupie ziemskiej. Znajduje się w większości gleb i skał. Radon jest bezbarwny i nie wydziela zapachu, więc jego wykrycie jest możliwe wyłącznie poprzez pomiar jego promieniowania.

Radon przedostaje się do wnętrza budynków, w tym domów mieszkalnych, bezpośrednio z gruntu w wyniku naturalnie zachodzących procesów (różnicy ciśnień i tzw. efektu kominowego). Zdarza się, że jego stężenie w pomieszczeniach jest bardzo duże i dzieje się tak szczególnie w regionach, w których zawartość uranu w glebie i skałach jest wysoka. Radon może również występować w materiałach budowlanych i w wodzie pitnej, ale wówczas natężenie jego promieniowania jonizującego jest zazwyczaj znacznie niższe niż w sytuacji, gdy do wnętrza budynków przenika bezpośrednio z gruntu. Stężenie radonu zależy m.in. od przepuszczalności gleb i skał, przyswajalności tego gazu przez konkretne materiały budowlane, a także nieszczelności tych materiałów.

Gdzie jesteśmy narażeni na promieniowanie wydzielane przez radon?

Na promieniowanie emitowane przez radon najczęściej jesteśmy narażeni w miejscu zamieszkania ze względu na to, że tam spędzamy najwięcej czasu. Choć radon występuje w większości budynków, w szczególności w piwnicach lub pomieszczeniach znajdujących się na parterze, jego stężenie jest najczęściej bardzo niskie. W większym stopniu gaz ten zagraża górnikom pracującym pod ziemią.

Czy radon może powodować nowotwory?

Produkty rozpadu promieniotwórczego radonu to cząsteczki o stałym stanie skupienia, które „przywierają” do unoszących się w powietrzu cząsteczek kurzu. Gdy je wdychamy, promieniowanie wydzielane przez te cząsteczki może uszkadzać komórki w płucach i po pewnym czasie przyczynić się do powstania nowotworu. Ryzyko zachorowania zależy od poziomu stężenia radonu we wdychanym powietrzu oraz okresu narażenia.

Narażenie na radon stanowi drugą po paleniu papierosów najważniejszą przyczynę raka płuca. Gdy narażona na promieniowanie radonu jest osoba paląca, ryzyko zachorowania jest znacznie większe niż gdy na organizm działa tylko jeden z tych czynników. Większość spowodowanych radonem nowotworów płuca występuje właśnie u osób palących. Szacuje się, że radon jest przyczyną 9% przypadków raka płuca.

Jak dowiedzieć się, czy jestem narażony na promieniowane radonu?

Pomiaru stężenia radonu dokonać można za pomocą niewielkich czujników, które umieszcza się w domu na okres kilku tygodni. Wspomniane czujniki należy następnie przekazać do laboratorium w celu przeprowadzenia analizy. W Polsce zagadnieniem narażenia na radon zajmuje się m.in. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie.

---

Zalecenie 10: Kobiety powinny pamiętać o tym, że (…)

karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na nowotwory, jeśli możesz, karm swoje dziecko piersią, hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych nowotworów – ogranicz jej stosowanie.

Karmienie piersią niesie ze sobą wiele korzyści zdrowotnych. Bardzo ważne jest to, abyś karmiła swoje dziecko piersią, jeśli tylko masz taką możliwość. Istnieje wiele dowodów naukowych potwierdzających pozytywne efekty zdrowotne wynikające z karmienia piersią. Dotyczą one przede wszystkim zdrowia noworodka, ale także matki.

Czy karmienie piersią zmniejsza ryzyko raka?

Badania naukowe dowiodły, że karmienie piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi u kobiet, zarówno w wieku przed menopauzą, jak i po niej. Szacuje się, że karmienie piersią przez okres 12 miesięcy zmniejsza ryzyko zachorowania na ten rodzaj nowotworu o ponad 4%. Urodzenie każdego kolejnego dziecka także redukuje to ryzyko o 7%. Karmienie piersią może ponadto obniżać u matki ryzyko zachorowania na raka jajnika oraz raka błony śluzowej macicy.

Jakie są zalecenia dotyczące długości okresu karmienia piersią?

Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje okres 6 miesięcy jako optymalny czas karmienia dziecka wyłącznie piersią. Jeśli nie masz takiej możliwości, pamiętaj, że nawet krótszy okres karmienia piersią lub chociażby częściowe karmienie będzie także wartościowe dla zdrowia twojego dziecka.

Co to jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ)?

Hormonalna terapia zastępcza to rodzaj leczenia polegający na podawaniu kobietom przechodzącym menopauzę żeńskich hormonów płciowych. HTZ jest stosowana w celu łagodzenia dolegliwości związanych z menopauzą i zgodnie z obecną wiedzą powinna mieć krótkotrwały charakter.

Czy należy ograniczać stosowanie HTZ?

Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi, błony śluzowej trzonu macicy i jajników. Istnieje również zależność pomiędzy stosowaniem HTZ a zwiększonym ryzykiem udaru i choroby niedokrwiennej serca. W wypadku podjęcia decyzji o zastosowaniu HTZ terapia powinna trwać możliwie jak najkrócej i ograniczać się do niskich dawek leków.

Jakie jest prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi przy stosowaniu HTZ?

Kobiety, które zaczęły stosować HTZ na początku okresu menopauzy wykazują większe ryzyko zachorowania na raka piersi. Przy HTZ trwającej kilka lat ryzyko zachorowania również wzrasta. Prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi zmniejsza się do poziomu sprzed terapii przez kilka lat od momentu zaprzestania hormonalnej terapii zastępczej.

JAK JESZCZE KARMIENIE PIERSIĄ WPŁYWA NA ZDROWIE MATKI I DZIECKA?

MATKA:

Poza obniżeniem ryzyka zachorowania na raka piersi, karmienie piersią przyczynia się także do zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowania na raka jajnika. Jeśli karmisz piersią, zmniejszasz również ryzyko zachorowania na cukrzycę typu drugiego oraz możliwość rozwinięcia się depresji poporodowej. Badania dowodzą, że karmienie piersią wiąże się także z szybszym powrotem do masy ciała i poziomu przemiany materii sprzed porodu oraz utrzymaniem prawidłowej masy ciała w kolejnych okresach życia.

DZIECKO:

Mleko matki zawiera wszystkie niezbędne składniki dla zdrowego rozwoju dziecka. Przez pierwsze pół roku życia dziecka jest to pokarm w pełni wystarczający i najlepszy. W jego składzie znajdują się nie tylko wszystkie niezbędne składniki odżywcze, ale również przeciwciała, które chronią dziecko przed takimi chorobami, jak biegunka czy zapalenie płuc, stanowiącymi dwie główne przyczyny śmierci noworodków na świecie. Poza krótkoterminowymi korzyściami, karmienie piersią wiąże się również z jego długofalowymi, pozytywnymi efektami zdrowotnymi. Dzieci karmione piersią na późniejszych etapach życia wykazują mniejszą tendencję do rozwinięcia nadwagi i otyłości, a także cukrzycy typu drugiego.

---

Zalecenie 11: Zadbaj o to, aby twoje dzieci poddano szczepieniom ochronnym

np.: wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy noworodków).

Nawet 15–20% nowotworów złośliwych spowodowanych jest wirusowymi lub bakteryjnymi infekcjami, które zwiększają ryzyko wystąpienia raka szyjki macicy, prącia, odbytu, głowy i szyi, wątroby i żołądka oraz niektórych nowotworów układu krwiotwórczego. Stosowanie szczepień ochronnych jest skutecznym sposobem uniknięcia zachorowania na nowotwory związane z infekcją wirusową.

Czy wirusowe zapalenie wątroby to choroba?

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) jest to choroba wątroby spowodowana procesem zapalnym wywołanym zaka- żeniem wirusami typu A, B lub C (HAV, HBV i HCV).

Co oznacza WZW typu B?

Jest to wirusowe zapalenie wątroby wywołane zakażeniem wirusem HBV. Choroba ta może doprowadzić do zwłóknienia wątroby, jej marskości, a nawet raka. W ostrym przebiegu infekcja HBV może prowadzić do śmierci.

---

Zalecenie 12: Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania:

raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet), raka piersi (u kobiet), raka szyjki macicy (u kobiet).

Szanse wyleczenia raka znacznie zwiększa jego wczesne rozpoznanie. Pewne metody diagnostyczne pozwalają na wykrycie niektórych rodzajów nowotworów jeszcze przed pojawieniem się symptomów choroby, a nawet wykrycie zmian przedrakowych. Wczesne wykrywanie raka jelita grubego, piersi i szyjki macicy możliwe jest dzięki uczestniczeniu w badaniach przesiewowych.

Co to jest rak jelita grubego?

Jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych jest rak jelita grubego, który rozwija się nawet przez kilkanaście
lat. Rozwojowi choroby sprzyja uboga w błonnik dieta, mała aktywność fizyczna oraz palenie papierosów i nadużywanie alkoholu. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem. Do rozwoju raka jelita grubego najczęściej dochodzi w polipach tworzących się w jelicie. Polipy te początkowo są niewielkimi tworami, które z czasem rosną, tworząc łagodne zmiany nowotworowe (gruczolaki). Skutecznym sposobem zapobiegania przekształceniu się gruczolaków w raka jest ich usunięcie. Badania przesiewowe, które pozwalają na wykrycie zmian chorobowych i wczesne ich usunięcie, są zatem działaniem niezwykle ważnym i ograniczającym ryzyko wynikające z późno wykrytej choroby.

W BADANIACH PRZESIEWOWYCH W KIERUNKU RAKA JELITA GRUBEGO STOSOWANE SĄ PONIŻEJ WYMIENIONE DWA NIEZALEŻNE TESTY POZWALAJĄCE WYKRYĆ WCZESNE FAZY CHOROBY.

Kolonoskopia jest metodą pozwalającą na równoczesne badanie jelita grubego i usuwanie polipów. Polega na wprowadzeniu do odbytu długiego, elastycznego wziernika wyposażonego w narzędzie do usuwania polipów. Kolonoskopia aż w 60–90% zapobiega rozwojowi raka, ale należy ją powtarzać co 10 lat.

Test na krew utajoną w stolcu, który można wykonać samodzielnie w domu. Test umożliwia wykrycie krwi nie- widocznej gołym okiem. Badania wykazały, że wykonywany regularnie przyczynia się do zmniejszenia ryzyka śmierci z powodu raka jelita grubego o ok. 16%.

Kto powinien się badać?

Kolonoskopia w celu profilaktyki raka zalecana jest wszystkim w wieku od 55 do 64 lat. W Polsce od 2000 roku funkcjonuje program badań przesiewowych raka jelita grubego. Więcej informacji można uzyskać na stronie internetowej: pbp.org.pl.

Ponadto każdy, kto odczuwa bóle brzucha, ma biegunki lub zaparcia, zauważył ślady krwi w stolcu, chudnie lub ma anemię o niewyjaśnionych przyczynach, powinien wykonać test na krew utajoną. Wskazaniem do wykonania kolonoskopii jest pozytywny wynik testu.

Wskazaniem do profilaktycznego wykonania badania kolonoskopowego w wieku 40–49 lat jest stwierdzenie raka jelita grubego wśród najbliższych krewnych (rodziców, rodzeństwa).

Co to jest rak piersi?

Jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Najczęściej na raka piersi kobiety chorują po 50 roku życia. W większości przypadków tej choroby przyczyną powstawania jest nieznana, a tylko część (ok. 5–10%) ma charakter dziedziczny. Ryzyko zachorowania zwiększa hormonalna antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza, a także nadmiar tłuszczu w diecie, alkohol i nadwaga.

Źródło opracowania i dalsze szczegóły znajdziesz na stronie: http://12sposobownazdrowie.pl

---

Polska Liga Walki z Rakiem. Fundacja Polska Liga Walki z Rakiem jest niezależną ekspercką organizacją pozarządową, realizującą zadania w obszarze zdrowia publicznego, polityki zdrowotnej, edukacji i polityki społecznej.